Samenvattend kun je zeggen dat Carlsen de voorronde domineerde, zowel schaaktechnisch als wat controversieel doen betreft. Over dat laatste straks meer, eerst een rudimentaire kijk op wat er op het schaakbord (op eentje na) gebeurde. Na dag 1 stond Carlsen aan de leiding, voor 3 jongeren en één oudje. Dag 2 vormde een tijdelijk dipje voor de champ: er was zijn spraakmakende opgave tegen Niemann, maar hij wist nog wel 2/4 te halen. Aronian kreeg een ronde later de rekening gepresenteerd, Navara (eerder) en Praggnanandhaa (later) waren de halfjes.

Dat laatste halfje viel in een heuse spektakelpartij, waarin Carlsen zwart had.  De jonge snoeshaan toonde niet het minste (schaak)respect voor de champ en trok middels 5. h4 linea recta ten strijde tegen de fianchetto-opstelling op de zwarte koningsvleugel. Toen Carlsen pardoes 5. …Pf6 antwoordde, schoof Pragg zijn h-pion zonder verpinken naar h5 en dat leverde schitterende televisie op: Carlsen, tegenover Niemann zo onbewogen als wat wanneer hij tot ontsteltenis van iedereen na de eerste zet opgeeft, duikt onder het scherm, dan naar links, naar rechts,  slaat zijn armen op alle mogelijke wijzen over zijn gezicht en komt pas binnen een minuut of zo weer herkenbaar in beeld, met een uitdrukking van de onuitsprekelijkste ellende. Enfin, hij slaagt er nog in om de partij te redden, en heeft nog feliciterend handgeklap en een duimpje over voor Praggnanandhaa, maar die zit er dan weer lichtjes (nee, veeleer zwaar, maar hij houdt zich in) gefrustreerd bij, omdat hij weet dat hij Carlsen heeft laten ontsnappen (“I should have crushed him, but instead …”). Wat een heerlijke attitude als je 17 jaar bent en ongegeneerd je plaats wilt komen opeisen in of zelfs boven de hoogste echelons. (World) Champion’s material, that is.  

Op dag 3 spurtte Carlsen met drie zeges en een remise weer naar de top, al ging dat niet zonder slag of stoot, getuige de marathonpartij met Ivanchuk (122 zetten, remise). De winst tegen Duda, al vaker zijn zwarte beest, moet wel deugd gedaan hebben. Intussen is de strijd om de eerste 8 plaatsen nog niet beslecht. Veel jong volk staat er kansrijk voor, ook Niemann, die een dijk van een overwinning (21 zetten!) boekte tegen Aronian, waarover verder meer. Enkel Saric, Adhiban en Gelfand lijken al uitgeschakeld. Met drie ronden te gaan, wordt het nog spannend.

Dag 4, ronden 13-15, ziet Carlsen simpel doorstomen naar de theoretisch gunstigste plek in de eindronde, met 3 nieuwe overwinningen. De 2^de in de stand, Erigaisi, volgt op 9 punten, wat bij gewone telling neerkomt op 3 volle punten minder. Deze Generation Cup brengt echt wel waar voor zijn geld: de jongste generatie (Erigaisi, Niemann, Praggnanandhaa, Keymer en zelfs de 15-jarige Yoo) is nadrukkelijk vertegenwoordigd in de laatste 8, Le en op het nippertje Aronian schaffen das auch. De laatste schermutselingen zorgen er wel voor dat Carlsen en Niemann elkaar ontlopen in de kwartfinales, en mogelijk definitief, want ze kunnen elkaar nog hooguit treffen in de finale.

Tot daar, in een (toch weer langgerekte) notendop, de voorronde. We kunnen er niet omheen, wat Carlsen op dag 2 Niemann lapte, en in wezen iedereen, was du jamais vu. Spectaculair om live te zien, zeker omdat hij iedereen met verstomming en een mond vol tanden sloeg. Maar de commentaren waren deze keer stevig kritisch. Tot in Noorwegen toe, waar Jon Ludwig Hammer, oud-secondant van Carlsen (WK 2013), het op de Noorse TV onomwonden had over “volkomen onaanvaardbaaar gedrag” dat op dezelfde manier bestraft diende te worden als iemand lichtzinnig of zonder goede reden beschuldigen van bedrog. Hij was lang niet de enige.

Opvallend, in interviews die volgen nemen spelers een net iets ander standpunt in dan voordien. Eerst was er ongeloof omtrent dat bedrog, nu ligt het accent al wat meer op het feit dat Niemann wat op zijn kerfstok heeft gehad (en mogelijk meer) en hoe dat vandaag meespeelt. We zijn niet ver van “eens een dief, altijd een dief”, begin ik te denken. Dezelfde avond nog komt ’s werelds grootste expert inzake het ontdekken van bedrog en het ontmaskeren van bedriegers in het schaken, professor Kenneth Regan, vertellen hoe hij dergelijke zaken aanpakt, waaruit zijn analysemethode bestaat en wat er over Niemann te concluderen valt. Niets verdachts, zo blijkt. Regan heeft alle partijen van Niemann, zowel online als OTB, van de laatste twee jaar, dus grotendeels tijdens diens steile opgang, onderzocht en niets gevonden dat op vals spel wees. Het bewijst nog niets, maar je vraagt je wel af wat Carlsen en Chess.com dan wel zouden kunnen hebben?

Leuk om dan even het volgende erbij te halen. Nog maar vijf weken geleden, tijdens de FXT Crypto Cup, was alles nog koek en ei tussen Carlsen en Niemann, getuige een paar tweets van Giri over de twee op het strand, lekker schaakspelend of wat dacht u, met twee foto’s ter staving, één nogal flou, de andere perfect scherp. Of het werkelijk Niemann is – je ziet hem op de rug – is niet helemaal zeker, maar het heeft er alle schijn van. Commentaar van Giri: “Zag een paar rare snuiters op het strand, schakend in de hitte” en “1000 retweets en ik probeer de zetten van de partij te reconstrueren. (Ik heb ze gezien.)” De Nederlander was er dus bij, en wellicht nog andere schaaklui.

Even terugspoelen. In de FXT Crypto Cup, ook rapid online, speelden de 8 deelnemers een round robin in matchformaat. Als de volgorde correct is, won Niemann met zwart van Carlsen, en won die terug in de 2^de partij. Partij 3 en 4 waren voor Carlsen, matchuitslag 3-1 voor de champ. Niemann won trouwens geen enkele match, wel een aantal individuele partijen, tegen (Carlsen dus en verder) Praggnanandhaa, Giri, Aronian en Le, en hij behaalde ook een aantal remises. Geen vuiltje aan de lucht, toen. Geen weglopen, geen opgaves, wel lekker schaakdollen op het strand …

Ik ging nog vertellen over Aronian, m.b. zijn nederlaag tegen Niemann in amper 21 zetten. In de gegeven omstandigheden kun je niet anders verwachten dan dat hier toch enige wenkbrauwen worden gefronst. Aronian zelf laat zich na afloop ontvallen dat Niemann toch wel enkele bizarre zetten speelde en dat hij daardoor zijn concentratie verloor en blunderde. Koren op de molen van wie Niemann toch al verdacht: het kon niet anders of Aronian was nu ook om, Niemann had het weer gedaan. Als je de partij naspeelt, met Stockfish 15 erbij, blijf er toch weinig hangen van dat idee. Nog vrijwel in de opening – Niemann had nog geen kans gehad om wat ook te mispeuteren – ging Aronian al in de fout en op het einde blunderde hij nog vreselijker. Niemann speelde zogenaamd “foutloos”, op een paar keer na 1^ste of 2^de keuze van de computer, maar geen zetten die een menselijke schaker en zelfs u en ik niet kunnen bedenken (al zullen wij die niet altijd spelen). Uitzonderlijk is dat niet: alle toppers spelen geregeld “foutloos”, d. i. Weighted Error Value tussen 0 en 0,1 (Niemann had 0,04). Aronian speelde echter een ronduit zwakke partij: 1,61. Hoe dat heet, weet ik niet, maar 0,61, de score van Carlsen tegen Niemann in de Sinquefield Cup geldt al als beneden 2700-niveau. Dat zegt wel genoeg.

Een dag later, nieuw interview, komt Aronian ongevraagd nog eens terug op wat hij eerder zei over zijn partij met Niemann. Kennelijk was hij niet zo tevreden met wat men ervan wou maken. Wat hij bedoelde, was dat het idee dat je tegenstander misschien niet de zuiverste speler was ongewild door je hoofd gaat spoken, ook al probeer je gewoon je partij te spelen. Als je dat niet van je af kunt zetten, dan doe je jezelf een beetje de das om. Dat was met hem gebeurd en mogelijk vals spel van Niemann kwam daarbij niet ter sprake.  

Van interviews gesproken. Gisteren, op het einde van de voorronde, kwam Carlsen als winnaar van de round robin-fase dan toch aan het langverwachte woord, in een interview met Kaja Snare (ziet er leuker uit dan haar naam klinkt), sportjournaliste en schaakpresentatrice voor de Noorse TV, en hier ook werkzaam bij het commentatorenteam van chess24. Zij liet uiteraard niet na om, al was het zichtbaar met schroom, de olifant in de kamer op tafel te gooien, pardon, voorzichtig ter sprake te brengen. Carlsen, die erbij zat alsof de wereld een paar dagen eerder niet was vergaan, gaf een spontaan lachje ten beste, zo van haha-dat-wil-je-wel-weten, en zei doodleuk dat hij daar niets over kon of ging zeggen, en dat alles met een lichaamshouding die niet het minste spoor van schuldbesef annex -inzicht vertoonde. Hij is de champ, hij doet wat hij wil, hij hoeft zich niet te verantwoorden en kan desgevallend alle omgangsregels, gedragsregels, fairplayregels etc. aan zijn laars lappen. Fischeriaans bijna: als ik mijn zin niet krijg, dan boycot ik de boel. Let wel: ik heb het uitsluitend over de manier waarop Carlsen tegenover Niemann te werk gaat, niet over zijn redenen, waarover nog altijd niets officieels is uitgesproken. Of Niemann vrijuit gaat, staat daar dus totalmente los van.

Carlsen voegde wel meteen een paar opmerkelijke, zeg maar cryptische uitspraken toe. Hij zei dat hij zeer onder de indruk was van Niemanns spel en dat diens mentor, Maxim Dlugy, wel geweldig werk moet leveren. Als je niet beter wist, zou je denken dat de champ ineens met bloemetjes strooit, maar schijn moet hier bedriegen. Het is opvallend dat hij eerst zegt dat hij niets gaat zeggen om vervolgens wel iets heel uitgekiends te zeggen. Die Dlugy, uitgeweken Rus/ingeweken Amerikaan, is niet zomaar iemand, maar een GM van 2523 ELO, met diverse successen op zijn naam, een bijzonder begenadigd snelschaker, voormalig voorzitter van de Amerikaanse Schaakfederatie en samen met Kasparov lid van het Karpov-team in 2010 toen Karpov zich kandidaat had gesteld voor het FIDE-voorzitterschap tegen gekke Ilyumzhinov. Maar, en nu komt het, hij zou 5 jaar geleden ook van Chess.com verwijderd zijn, omdat hij verdacht werd van vals spel in één van de eerste Titled Tuesday-tornooien van Chess.com (toen maandelijks, intussen frequenter, Zwitsers formaat, online, tempo 3’ + 1”, eerst 9, later 11 ronden, en vooralsnog het vaakst gewonnen door Nakamura, ver voor Andreikin en Xiong). Meteen mogen we vermoeden dat Carlsen niet zomaar wat complimenten pleegt, te meer daar de twee zinnen in kwestie zo keurig worden gebracht dat je niet anders kunt concluderen dan dat ze niet in een bui van spontane openhartigheid maar heel weloverwogen, met voorbedachten rade en feilloos ingestudeerd (niet dat hij zwaar had moeten blokken op die paar regels natuurlijk) werden ingelast.

Allemaal behoorlijk “brekend nieuws” denk ik dan, maar tot mijn verbijstering gaat eigenlijk niemand ook maar een nanometer in op het nieuwe. Je zou verwachten dat de (schaak)sites meteen Dlugy van boven tot onder fileren of zijn “mentorschap” zouden toelichten, maar het enige wat ik vind is dat hij “voormalig trainer” is van Niemann, of dat die een “voormalig student” van Dlugy is, maar zonder de minste verwijzing naar wanneer en hoe lang. En hoe moeten we Carlsens woordkeuze, “mentor”, opvatten? Als trainer, coach, begeleider, adviseur, inspirator, of, godbetert, spiritueel raadsman? Men houdt zich ontieglijk op de vlakte, spit niet uit, zegt zelfs nagenoeg niets, alsof elk spontaan woord gelijkstaat met een rechtszaak aan de broek. Het verschil met de eerste keer, Carlsen die het aftrapt na zijn nul tegen Niemann, kan nauwelijks groter zijn. Update: ik vind in extremis een melding dat iemand Chess.com heeft gevraagd naar dat vermeend bedrog en die ban van Dlugy, waarop de site geantwoord heeft dat het nu nog niet de tijd was om met een verklaring ter zake naar buiten te komen. Breekt uw klomp ook?

Eén ding weten we intussen wel. In hetzelfde interview laat Carlsen weten dat hij na het tornooi  misschien wel iets zal kunnen zeggen. Dat zal dan niets te vroeg zijn. Het tornooi zelf gaat natuurlijk verder. Ik kan u nu al verklappen dat er geen finale Carlsen–Niemann komt. Niemann werd in de kwartfinales met 2,5-1,5 uitgeschakeld door Le …